"Không ai bằng lòng với cái nghèo đeo bám"

Thành phố Hội An có 125.000 dân, rộng 65km2 (bao gồm cả Cù lao Chàm). Trong 13 xã, phường thì xã Cẩm Thanh là xã nghèo nhất, có 7.500 dân với diện tích tự nhiên 9,2km2. Trước 1975, rừng dừa nước gần như phủ kín 1/2 diện tích tự nhiên Cẩm Thanh. Ngày nay còn lại 1/10.

Dự kiến mở rộng dừa nước Cẩm Thanh

Kè đá bao cát chống sạt lở bờ biển sát đường Cửa Đại.

Năm 1978, Hội An đã thực hiện dự án PAM đắp đập ngăn nước mặn theo sông Đò để biến 35ha vùng bán ngập/nhiễm mặn thành vùng trồng lúa… Thực tế năng suất lúa ở đây thấp hơn nhiều với vùng trồng lúa truyền thống trong vùng. Hậu quả là việc đi lại bằng đường sông bị hạn chế, vùng bồi lắng trong đập tăng nhanh và gây úng ngập trầm trọng cho cả vùng rộng lớn trong thành phố. Năm 1998, Hội An lụt lớn, những cống nhỏ đập PAM thoát không kịp. Một khối lượng lớn nước phía trong đập phải 3-5 ngày mới thoát ra biển. Cẩm Thanh đã phá một đoạn đập và chỉ sau nửa ngày là thoát hết.

Năm 1985, Cẩm Thanh lập công trường làm muối. Một mặt Hội An ngăn mặn để trồng lúa, một mặt đưa nước mặn về làm muối… Cả 2 kế hoạch này cho đến nay không phát huy hiệu quả: Năm 1988 – công trường muối giải thể, còn vùng lúa cũng hoạt động cầm chừng để lại 2 vùng đất hoang hóa lớn, gây tổn hại đến hệ sinh thái tự nhiên, tốn sức người sức của.

Cẩm Thanh như một con nêm án ngữ bảo vệ thành phố Hội An, ai cũng nhìn thấy tầm quan trọng của khu bảo tồn sinh thái rừng dừa nước và vùng bán ngập đảm bảo an toàn cho thành phố cửa biển. Ngày nay nhiều kế hoạch mở rộng rừng dừa hơn nhưng còn nhiều trở ngại. Vấn đề là phải tính toán sao cho cây dừa đem lại lợi nhuận cao hơn nuôi trồng thủy sản/nông nghiệp. Trong gần 30 năm qua, đã từng thay đổi nhiều lần, kéo theo sự chặt bỏ cây dừa nước để ngăn mặn trồng lúa/làm muối/nuôi tôm… Những năm gần đây, do nguồn lợi kinh tế từ cây dừa nước khai thác thô đã đem lại hiệu quả cao. Những nghiên cứu chế biến sản phẩm từ cây dừa (chưng cất đường từ quả dừa, chiết suất hóa dược/thực phẩm/đồ uống, làm đồ gói thực phẩm thay túi nilon hay những sản phẩm mỹ nghệ đan lát…) đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Ngay cả nuôi trồng thủy sản cũng cần những mô hình thích hợp/giảm thiểu sử dụng hóa chất, thuốc kháng sinh để đem lại nguồn thu thủy sản chất lượng cao giá trị lớn.

Có vị lãnh đạo thành phố Hội An trăn trở: “Tôi cũng sinh ra và lớn lên ở Cẩm Thanh, nơi trong kháng chiến là căn cứ du kích kề bên thành phố, chiến sự ác liệt nên chịu thiệt hại lớn về người và của. Bao nhiêu năm hòa bình rồi mà người Cẩm Thanh vẫn vất vả trăm bề, vẫn là địa phương khó khăn nhất Hội An. Cũng may vì còn nghèo nên còn giữ được môi trường tự nhiên, không bị phá nát mỗi khi kinh tế khá lên. Nhưng không ai bằng lòng với cái nghèo đeo bám, vấn đề là làm sao tìm ra phương án hài hòa vừa bảo vệ môi trường vừa phát triển kinh tế”.

Nền đường dẫn cầu Cửa Đại cắt ngang ruộng lúa và rừng dừa nước – mô hình cầu Cửa Đại

Xây trường nổi trên mặt nước
Thành phố Hội An đang đối mặt với nạn lũ lụt và triều cường, nhất là nguy cơ diễn biến bất thường do biến đổi khí hậu ngày một tăng. Khu vực Cẩm Thanh với rừng dừa nước đang được nghiên cứu trở thành van an toàn sinh thái cho thành phố. Nhưng thật nan giải khi dự án đường dẫn cầu Cửa Đại vắt ngang/chia cắt khu vực này, hai bên đầu cầu là những dự án bất động sản thương mại khổng lồ. Đối mặt với những thách thức thiên nhiên, hàng loạt dự án định cư ven biển vẫn tiếp tục tiến hành mở rộng: khu resot/khu định cư và cả các dự án BĐS hình thành từ việc san lấp diện tích đất bán ngập. Trong khi thảm thực vật, rừng phòng hộ ven biển bị chặt phá. Năm 2010 bờ biển Cửa Đại sạt lở lớn, nhiều đoạn đường đã phải gia cố bằng rọ đá. Bãi tắm biển ven các Resot đã bị lấn từ 50m nay chỉ còn 10-12m, có nơi từ bãi biển thoai thoải nay đã phải dùng bao cát kè bờ. Các khu nghỉ dưỡng nay có dáng vẻ như lâu đài xây trên vách bao tải cát dựng đứng, chống sạt lở cả 3 phía. Đường dẫn cầu Cửa Đại dài 6km thành con đê lớn dồn nước vào 0,6km, lại có thêm những đề xuất san lấp thêm vùng bán ngập cửa biển quy mô hàng trăm hecta.

Cẩm Thanh có khu vực ruộng muối rộng 40ha để hoang nay giao để xây trường đại học. Thay vì san lấp xây dựng, có một đề xuất của kiến trúc sư đến từ Ailen là xây dựng ngôi trường nổi trên mặt nước. Các sinh viên sẽ nghiên cứu học tập các kỹ thuật nuôi trồng thủy sản, xây dựng nhà cửa, cầu cống thích nghi với sông nước hay những kỹ thuật xử lý nước thải, cơ khí hàng hải... để phục vụ ngay nhu cầu địa phương. Theo ông đó chính là một giải pháp Eco/Eco (kinh tế và sinh thái: Economic/Ecological).

Trở về Hà Nội trên cùng chuyến bay với một vị đại biểu vừa dự hội nghị BĐKH, ông chia sẻ: “Giá mà thay vì tổ chức hội thảo triền miên, bàn thảo ồn ào, chúng ta có nhiều sáng kiến cụ thể như rừng dừa Cẩm Thanh hay trường đại học nổi trên mặt nước thì tốt biết bao”…

Trần Huy Ánh

 

Ghi chú: ảnh minh họa trích từ nghiên cứu của URS