Tường trình của biển

 

Hơn 240.000 cổ vật đã được chia làm 5 phần cho các cơ quan, đơn vị trong và ngoài nước theo thỏa thuận hợp tác khai quật. Riêng Hội An, nơi có con tàu đắm, không có phần nào nhưng bản tường trình về kết quả khai quật tại Cù Lao Chàm đã minh chứng cho bề dày lịch sử văn hóa của di sản văn hóa thế giới này.

Nhìn từ bảo tàng
Những ngày này, các nhân viên Bảo tàng Gốm sứ mậu dịch Hội An thật bận rộn vì phải chuẩn bị vật dụng để di dời cổ vật trưng bày lên tầng cao trước mùa mưa lụt.
Xây dựng từ năm 1995, bảo tàng đang lưu giữ trên 430 hiện vật gốm sứ có niên đại từ thế kỷ VIII - XVIII. Hầu hết các hiện vật là gốm sứ mậu dịch có nguồn gốc từ Trung Cận Đông, Ấn Độ, Trung Hoa, Nhật Bản, Thái Lan, Việt Nam…, minh chứng vai trò quan trọng của thương cảng Hội An trong mạng lưới mậu dịch gốm sứ trên biển vào các thế kỷ trước, trong đó có một tủ trưng bày cổ vật khai quật được từ con tàu đắm ở Cù Lao Chàm.
Ông Nguyễn Đức Minh, nguyên phó giám đốc Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An, cho biết đợt khai quật kết thúc vào năm 1999, cũng là lúc quần thể kiến trúc Đô thị cổ Hội An được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. “Trong niềm vui ngập tràn, bảo tàng có thêm các hiện vật mới vừa khai quật để trưng bày, dù ít nhưng vô cùng giá trị” -  ông Minh hồ hởi.

Tại Bảo tàng Gốm sứ mậu dịch Hội An, du khách có thể tìm hiểu nhiều thông tin về con tàu cổ đắm ở Cù Lao Chàm. Quá trình khảo sát và khai quật được triển khai 6 đợt: 1 đợt tiền khai quật năm 1994, 3 đợt khảo sát năm 1997 và 2 đợt khai quật năm 1998 - 1999. Cuộc khai quật được tiến hành cẩn thận, tỉ mỉ theo đúng quy định của khảo cổ học, từ đó tìm thấy một cách cơ bản hình dáng và cấu trúc của con tàu được đóng bằng gỗ tếch, dài 29,4 m, rộng 7,2 m.

Nhiều khả năng tàu được đóng và xuất phát từ Thái Lan, có thủy đoàn người Thái Lan và có thể cả người Việt Nam. Hàng hóa là đồ gốm Việt Nam được sản xuất tại Hải Dương, trong đó chủ yếu là các lò gốm Chu Đậu - Mỹ Xá  khoảng giữa thế kỷ XV.

Ngoài hơn 240.000 hiện vật còn nguyên lành, hàng vạn mảnh vỡ đều được vớt lên, đánh ký hiệu và lưu trữ tại kho Bảo tàng tỉnh Quảng Nam. Ông Trần Tấn Vịnh, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Quảng Nam, cho biết nhiều bảo tàng trên cả nước đều đã có bộ sưu tập quý giá từ con tàu đắm, Bảo tàng tỉnh Quảng Nam có 5.000 đồ gốm sứ Chu Đậu. Là địa phương tìm ra con tàu đắm, Hội An cũng được hỗ trợ cổ vật từ Bảo tàng tỉnh Quảng Nam để hình thành nên bảo tàng gốm sứ mậu dịch tại phố cổ, phục vụ khách tham quan du lịch.
Bổ sung mỹ thuật dân gian
“Thật thú vị với công việc này bởi giá trị khoa học của nó. Đây là bằng chứng vô cùng sinh động để nghiên cứu về giao thương quốc tế trên biển Việt Nam trong lịch sử và lịch sử đồ gốm men Việt Nam thế kỷ XV. Theo các chuyên gia, nhiều điều chưa biết về nền mỹ thuật thời Lê Sơ cũng đã được bổ sung, đặc biệt là mỹ thuật dân gian” - ông Nguyễn Đức Minh khẳng định.
Trở về từ cuộc khai quật, ông Minh hoàn thành bản tường trình “Một số vấn đề xung quanh việc khai quật khảo cổ học dưới nước tàu đắm cổ Cù Lao Chàm (1997-1999)”. Theo ông, lúc bấy giờ, cuộc khai quật dưới sự chỉ đạo chặt chẽ, nghiêm túc của Văn phòng Chính phủ, Bộ Văn hóa, Cục Bảo tồn  - Bảo tàng với các phương pháp hiện đại của thế giới nên kết quả thật khả quan.

Ngoài sự hiện diện đầy đủ nhất dòng gốm men Việt Nam trong thế kỷ XV, con tàu đắm còn cung cấp nhiều thông tin khá quan trọng. Trên tàu còn có một số di vật khác như đồ đồng Việt Nam, gốm sành Champa, gốm Thái Lan cùng tiền đồng và gốm Trung Quốc. Đồ gốm Thái Lan chủ yếu là sành, gồm những chiếc chum cỡ trung bình, dáng cân xứng, vai có núm ngang, 2/3 thành ngoài tráng lớp men màu nâu sẫm từ trên xuống, niên đại từ thế kỷ XIV - XVI.

Hiện vật gốm Trung Quốc là đĩa, bát hoa lam, đĩa ngọc thuộc lò Cảnh Đức Trấn, Long Tuyền, niên đại khoảng giữa thế kỷ XV. Riêng tiền đồng Trung Quốc có niên đại từ thế kỷ thứ VII đến thế kỷ XIV. Trong đó, có 4 tiền đồng thời Đường Cao Tổ (năm 621), 16 tiền đồng nhiều niên hiệu thời Tống (từ năm 961 đến năm 1101) và 3 đồng tiền thời Minh (năm 1368).

Ông Nguyễn Đức Minh cho biết theo hiệu chỉnh dendro - hiệu chỉnh vòng xoay - niên đại con tàu được giám định nằm trong khoảng cuối thế kỷ XIV đến cuối thế kỷ XV. Trên tàu còn có một số hạt gấc, nhãn và dẻ. Các chuyên gia cho rằng sau khi bốc hàng tại thương cảng Vân Đồn, con tàu có thể đã khởi hành vào mùa thu với khoảng 400.000 đồ gốm. Thời tiết khắc nghiệt tại vùng biển Cù Lao Chàm cùng trọng tải quá cao là nguyên nhân đắm tàu.